IDFA EN HET NUT VAN DE DOCUMENTAIRE

Tien jaar geleden maakte ik een korte film over de wanhoop van de fervente festivalbezoeker die treurt om de honderden films die hij heeft gemist. Ook al heeft hij na de lange dagen in verduisterde zalen een stijve rug, brandende ogen en een overvol hoofd, hij blijft hunkeren naar meer. Dat kun je masochisme noemen, of festivalverslaving, of overdaadliefhebberij.

Na tien dagen IDFA begrijp je beter hoe de wereld in elkaar steekt. Het is een prachtig festival, maar de films zijn vaak heftig. Door gretig te kijken raak je betrokken bij allerlei ingewikkelde kwesties en conflictsituaties. Het Engelse gezegde “Sadder but wiser” is maar al te waar.

Het maakt niet vrolijk dat Rusland zichtbaar afglijdt naar een maffiastaat (Raiders van Alexander Gentelev). Het is ontluisterend dat in de Verenigde Staten een man die een hele reeks economische voorspellingen juist had, jarenlang werd opgesloten omdat hij zijn systeem niet wilde vrijgeven aan de staat (Martin Armstrong in The Forecaster van Marcus Vetter). Het is ronduit schokkend om te zien dat er zwart, stinkend water uit de kraan stroomt als gevolg van de winning van schaliegas en dat de oliemaatschappijen dat stelselmatig bagatelliseren. De slachtoffers worden “gecompenseerd” op voorwaarde dat ze niet meer met de media spreken (“zwijggeld” en “omkopen” lijken betere woorden voor deze praktijken). Unearthed is de titel van deze documentaire van de Zuid-Afrikaanse Jolynn Minnaar en ook van deze film werd ik somberder maar wijzer.

Hoe is het mogelijk, vraag je je af. Dit kan niet waar zijn. Het is bijna niet te geloven. De werkelijkheid is schokkender dan fictie. Deze documentaires zijn alleen al zinvol door de vragen die ze oproepen. Ze stimuleren het denkproces.

De reeks documentaires die je uitgekozen hebt op basis van je interesses vormt na het festival in je hoofd een nieuwe combinatie, een optelsom.

Aan mijn cursisten vraag ik wel eens of zij zich kunnen voorstellen dat ze door te kijken naar documentaires een rijker mens worden. De meesten halen hun schouders op. Daar hebben zij niet over nagedacht. Het zijn vooral de doorgewinterde documentaire liefhebbers die de vraag bevestigend beantwoorden. Kritische documentaires zijn goed voor je persoonlijke ontwikkeling. Ze tonen sterke verhalen over interessante kwesties met nieuwe inzichten in meer of minder bekende werelden. Dat soort rijkdom bedoel ik. Zoals je ook rijker wordt door veel speelfilms te kijken, door romans te lezen of elke week een non-fictieboek, of door naar concerten en theatervoorstellingen te gaan.

De kritische documentaire onderzoekt de werkelijkheid en stelt leugens aan de kaak. Overal wordt gemanipuleerd (ook in de documentaire). Er is altijd meer dan één waarheid. Er ligt een breed spectrum tussen volgzaam en kritisch. Het vergt vernuft en overredingskracht om ons ervan te overtuigen dat de werkelijkheid anders in elkaar steekt dan we dachten. Het kost tijd om te wennen aan het idee dat we sommige van onze waarden moeten bijstellen. En documentaires kunnen ons hierbij helpen. Een goed filmisch verhaal met een overtuigend betoog kan ons wereldbeeld iets doen verschuiven. Door aandachtig te kijken naar de indringende beelden en bijzondere verhalen van documentairemakers worden we rijker. Zodat we bij het verlaten van de zaal - zoals dat zo mooi heet - beter beslagen ten ijs komen.

Wie oog heeft voor de kritische, onderzoekende documentaire, staat steviger op zijn benen, kan de buitenwereld beter aan. Wie nooit documentaires kijkt, mist een hoop. 

André de Laat
www.meop.nl

Verder lezen:   Wat is de ideale lengte voor een documentaire?
Verder leren:   MEOP film- en videocursussen

Cursus Documentaire Maken

Enkele keren per jaar geef ik cursussen Documentaire Maken.
In de cursus Documentaire Maken I worden de 20 kenmerken behandeld die van belang zijn voor een goede documentaire met behulp van veel filmfragmenten, tips & tricks.
In de cursus Documentaire Maken II leer je hoe je een filmplan voor je eigen documentaire maakt.

Overname toegestaan onder vermelding van auteur en website.